άποψη Αν και δεν ήξερε πολλά γι’ αυτόν, ο Κάρολος Μαρξ τον είχε περί πολλού. Προφανώς δε, τον είχε γοητεύσει το αρχιμήδειο σημείο της σκέψης του Ηρακλείτου για τη ροή των πάντων και τη συνεχή αλλαγή. «Δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι για δεύτερη φορά», έλεγε ο κορυφαίος Εφέσιος φιλόσοφος, προσθέτοντας το περίφημο «Τα πάντα ρει». Πόσο βάθος κρύβει αυτή η ρήση, που υποδηλώνει το αιώνιο γίγνεσθαι. Μόνον αν δούμε σχολαστικά τον κόσμο του Ηρακλείτου του Εφέσιου το 544 π.Χ. και τον αντίστοιχο σημερινό, καταλαβαίνουμε πόσο κοντά στην πραγματικότητα ήταν η σκέψη του αποκαλούμενου «ΣκοτεινούΦιλοσόφου», ο οποίος αγωνίστηκε με πάθος και ψυχή να αποκαλύψει τους γρίφους της Φύσης. Και αυτό το έκανε γιατί ήθελε να απαλλάξει τα φυσικά φαινόμενα από τις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις της εποχής του. Έτσι, σε πείσμα της ακινησίας και της σταθερότητας της σκέψης των συγχρόνων του, ο μεγάλος Εφέσιος καταλήγει σε ένα σύμπαν ρευστό και μεταβαλλόμενο, που υπόκειται σε συνεχείς αλλαγές και δεν μένει ποτέ ίδιο. Υπόαυτή την έννοια, οΗράκλειτος αποτέλεσε ορόσημο για την ιστορία της σκέψης και των ιδεών. Δύστροπος και στρυφνός στο λόγο του, έγραφε αποκλειστικά για μυημένους στη φιλοσοφία - γι’ αυτό και η εσκεμμένηασάφεια της σκέψης του, ώστε να γίνει κατανοητή μόνον από ικανούς και τριμμένους στο λόγο. Ο Ηράκλειτος έκανε βάση της φιλοσοφικής του σκέψης τον εσωτερικό ρυθμό, το Λόγο, σύμφωνα με τον οποίο κινείται και ρυθμίζεται η πλάση. Το αιώνιο γίγνεσθαι εκφράζεται με τη συνεχή ροή του ποταμού που ολοένα ανανεώνεται. Μόνον ένα κοσμογονικό δομικό στοιχείο αναγνωρίζει ο μεγάλος Εφέσιος: το Πυρ. Η ύπαρξη του πυρός δημιουργεί, πλάι στο Λόγο, έναν κόσμο άπειρο, άναρχο και αυτορρυθμιζόμενο, μία ολότητα που μετατρέπεται σε ποικίλες μορφές, κάτω όμως από συγκεκριμένες νόρμες τάξης. Ο κόσμος μας δεν είναι παρά η αρμονία των αντιθέσεων, η ένωση των αντιθέτων. Το καλό και το κακό είναι εδώ, οι αντίθετες όψεις του ίδιου πράγματος. Οι μόνες πραγματικότητες για τον Ηράκλειτο ήταν η κίνηση και η μεταβολή. Τίποτα άλλο δεν είχε σημασία. Το μοναδικό σύγγραμμα που γνωρίζουμε ότι μας άφησε ήταν το «Περί Φύσεως», το οποίο διαιρούνταν σε τρία μέρη: το πρώτο αφορά στο σύμπαν, το δεύτερο στην πολιτική και το τρίτο άπτεται της θεολογίας. Εσκεμμένα ασαφής, δυσνόητος και ανοιχτός σε ερμηνείες, ο Ηράκλειτος θεωρείται για κάποιους σύγχρονους ερμηνευτές του ο πρώτος δάσκαλος της δημιουργικότητας. Είναι έτσι χαρακτηριστικά τα όσα γράφει σήμερα ο 70χρονος σύμβουλος επιχειρήσεων και ιεραπόστολος της δημιουργικότητας, Roger von Oech, συγγραφέας μεταξύ άλλων και του βιβλίου Αν ελπίζεις, θα επιτύχεις το ανέλπιστο (εκδόσεις Ενάλιος). «Το επίγραμμα που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο, το “εάν μη έλπηται ανέλπιστον ουκ εξευρήσει”, είναι το αγαπημένο μου, για διαφόρους λόγους», γράφει ο συγγραφέας. «Κατ’ αρχήν, είναι διαχρονικό και περιγράφει έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, ακριβώς όπως είναι αυτός που ζούμε σήμερα. Δύο από τα συναρπαστικότερα χαρακτηριστικά του κόσμου αυτού είναι η πρωτοτυπία και το απρόβλεπτο. Αν προσθέσουμε δε και την επιτάχυνση του μεταβαλλόμενου, τότε η γνώση και η δημιουργικότητα είναι τα απαραίτητα εφόδια διαβίωσης σε ένα περιβάλλον όλο και πιο πολύπλοκο». Στο πλαίσιο αυτό, οΗράκλειτος μας συμβουλεύει ναανοίξουμε το μυαλό μας. Μας προσφέρει κλειδιά για να λύσουμε προβλήματα που αναπόφευκτα συναντάμε στο δρόμο μας. Ακόμα, μας προσφέρει τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ευκαιρίες που κάπου-κάπου παρουσιάζονται. Για το επιχειρείν του 21ου αιώνα, ο Ηράκλειτος και οι πανάρχαιες ιδέες του είναι τεράστια πηγή έμπνευσης, στην οποία θα πρέπει να προσφεύγει κάθε σημερινός ή αυριανός επιχειρηματίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η σκέψη του Ηρακλείτου ανάγκασε ακόμα και τον Σωκράτη να αναγνωρίσει πως «αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία, νομίζω όμως ότι είναι εξίσου σπουδαία και αυτά που δεν μπόρεσα να καταλάβω. Χρειάζεται να είσαι δεινός κολυμβητής, σαν αυτούς από τη Δήλο, για να μην πνιγείς μέσα στο βιβλίο του». Γι’ αυτό αποκάλεσαν τον Ηράκλειτο «Σκοτεινό Φιλόσοφο» και «Αινικτή» (Αινιγματοποιό): πολλοί τον άκουγαν, λίγοι τον καταλάβαιναν. Εμείς σήμερα έχουμε κάθε δυνατότητα να εμπνευστούμε από τον κορυφαίο Εφέσιο φιλόσοφο. Οι ιδέες του για τη ζωή, τη φύση και το σύμπαν ήταν γνωστές σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Ακόμα και σήμερα, 2.500 χρόνια μετά, διατηρούν τη φρεσκάδα, την επικαιρότητα και τη δύναμη να κεντρίσουν το μυαλό μας. «Συμβουλεύομαι τον Ηράκλειτο εδώ και πολλά χρόνια και είναι σπάνιες οι φορές που με έχει απογοητεύσει. Πράγματι, αν το να σκεπτόμαστε δημιουργικά σημαίνει να βλέπουμε οικεία πράγματα υπό διαφορετικό πρίσμα, ψάχνοντας κάτω από την επιφάνεια σε αναζήτηση άγνωστων αλληλουχιών και ανακαλύπτοντας σχέσεις ανάμεσα σε ασύνδετα φαινόμενα, τότε πιστεύω ότι ο Ηράκλειτος είναι ο πρώτος δάσκαλος δημιουργικότητας στον κόσμο», γράφει ο Roger von Oech. Και σίγουρα ανοίγει νέους δρόμους στην περί ηγεσίας αντίληψη. Ο αποκαλούμενος «σκοτεινός φιλόσοφος» πίστευε ότι η γνώση είναι πηγή ηγεσίας, δημιουργίας και αλήθειας. του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου Για το επιχειρείν του 21ου αιώνα, ο Ηράκλειτος και οι πανάρχαιες ιδέες του είναι τεράστια πηγή έμπνευσης, στην οποία θα πρέπει να προσφεύγει κάθε σημερινός ή αυριανός επιχειρηματίας. Επιχειρηματίες, διαβάστε Ηράκλειτο 82 ΙΟΥΛΙΟΣ 2018
RkJQdWJsaXNoZXIy ODAxNzc=