τητα των ιδιοκτητών οικογενειακών επιχειρήσεων τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων; u Οι οικογενειακές αξίες γίνονται πιο σημαντικές στη μελλοντική ανάπτυξη της επιχειρηματικής οικογένειας, όταν υιοθετείται η προοπτική του οικογενειακού επιχειρηματικού γαλαξία; u Πώς επηρεάζουν οι οικογενειακές αξίες και οι προηγούμενες κρίσεις, στην ιστορία της οικογένειας ή/και της επιχείρησης, την ικανότητα της επιχειρηματικής οικογένειας να απορροφά τους κραδασμούς και να αντιδρά σε μια κρίση (δηλ. την ανθεκτικότητά της); u Πώς επηρεάζουν το σκοπό, την έννοια του purpose των οικογενειακών επιχειρήσεων οι κοινωνικοί και οικονομικοί κραδασμοί, που προκαλούνται από διαταραχές, στο πλαίσιο της «πολυκρίσης»; u Κάτω από ποιες συνθήκες παρουσιάζονται απρόθυμες οι ιδιοκτήτριες οικογένειες να αναπτυχθούν; Θα έχει προτεραιότητα η επιβίωση ή η ανάπτυξη στην τρέχουσα περίοδο της «πολυκρίσης»; u Ποιος είναι ο ρόλος του παρελθόντος ιστορικού της ιδιοκτήτριας οικογένειας ή/και της επιχείρησης στην καθοδήγηση της συμπεριφοράς της επιχειρηματικής οικογένειας σε έναν κόσμο «πολυκρίσης»; Ποιες είναι, από την άλλη, οι κύριες ευκαιρίες για τις οικογενειακές επιχειρήσεις σήμερα; Θα πρέπει να αξιοποιήσουν τον μακροπρόθεσμο προσανατολισμό τους και τους μη οικονομικούς στόχους τους, με επίκεντρο την οικογένεια, για να συμμετάσχουν σε ένα θετικό αφήγημα με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους, προκειμένου να ξεπεράσουν σε απόδοση τους ανταγωνιστές τους, που δεν αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις. Καταγράφονται διαφορές μεταξύ οικογενειακών επιχειρήσεων σε διαφορετικές περιοχές και χώρες; Πόσο σημαντική είναι η παράμετρος της κουλτούρας και του πολιτισμού, όσον αφορά στην οικογενειακή επιχειρηματικότητα; Η πολιτιστική πτυχή είναι σίγουρα πιθανό να διαδραματίσει ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου, με τον οποίο μια οικογένεια υλοποιεί τον επιχειρηματικό της ρόλο. Για παράδειγμα, ορισμένοι πολιτισμοί συνδέονται περισσότερο με κοινωνίες που αναζητούν μισθώματα (rentseeking), ενώ άλλοι με το επιχειρείν. Επιπλέον, η θρησκεία είναι πιθανό να διαδραματίσει ρόλο στην οικογενειακή σφαίρα επηρεάζοντας τελικά την οικογενειακή επιχειρηματικότητα. Τέλος, σε μια πολύ πρόσφατη μελέτη recent (20242) που δημοσίευσα στο Small Business Economics: An Entrepreneurship Journal, με βάση την ανάλυση 3.221 εισηγμένων οικογενειακών και μη οικογενειακών εταιρειών σε 19 χώρες, διαπίστωσα ότι ο μακροπρόθεσμος προσανατολισμός μιας χώρας αυξάνει την πιθανότητα υιοθέτησης δομών διακυβέρνησης με μεγαλύτερη έμφαση στην οικογένεια, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην απόδοση της εταιρείας. Ο μακροπρόθεσμος προσανατολισμός της κουλτούρας είναι, επομένως, ένας σημαντικός παράγοντας, που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την εξέταση των οικογενειακών επιχειρήσεων. Μπορεί να επηρεάσει τις δομές διακυβέρνησης και την απόδοση αυτών των εταιρειών και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να το λαμβάνουν υπόψη, προκειμένου να υποστηρίξουν τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Πού θα πρέπει να εστιάζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις, προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα όραμα που θα είναι επίκαιρο και θα ακολουθείται για πολλές γενεές; Ο Soren Kierkegaard (σ.σ. Δανός φιλόσοφος που έζησε την περίοδο 1813 - 1855) συνήθιζε να λέει ότι «Η ζωή μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο με το βλέμμα προς τα πίσω, αλλά πρέπει να τη ζήσουμε κοιτώντας μπροστά». Οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να κάνουν το ίδιο, θα πρέπει να κατανοήσουν και να αξιοποιήσουν το παρελθόν τους, για να ανοίξουν το δρόμο για το μέλλον, αντί να βλέπουν το παρελθόν και το μέλλον ως δύο αντίθετες έννοιες. Σε ορισμένες από τις έρευνές μου, αναγνώρισα τη νέα δομή που περιγράφω με τον όρο «temporal symbiosis» (χρονική συμβίωση) και συνίσταται στην ταυτόχρονη υιοθέτηση από μια εταιρεία αναδρομικών (retrospective) και προορατικών (prospective) προσεγγίσεων, όσον αφορά στη χρήση των πόρων της, με στόχο την διαιώνιση της παράδοσης σε συνδυασμό με την παράλληλη επίτευξη καινοτομίας, τονίζοντας τον κρίσιμο ρόλο της ως ασπίδας του παρελθόντος και κινητήριας δύναμης για το μέλλον3. Με βάση την έρευνά σας, είναι πιο δύσκολο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις να υιοθετήσουν αλλαγές, όσον αφορά στη νοοτροπία τους και έναν πιο καινοτόμο τρόπο σκέψης και δράσης; Έχω δημοσιεύσει αρκετές μελέτες για την καινοτομία στις οικογενειακές επιχειρήσεις. Η έρευνά μου δείχνει ότι δεν είναι αλήθεια ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις καινοτομούν λιγότερο από τις αντίστοιχες μη οικογενειακές. Αυτό που είναι αλήθεια είναι ότι καινοτομούν με διαφορετικό τρόπο, καθώς, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, λαμβάνουν διαφορετικές αποφάσεις σχετικά με την καινοτομία. Ένας τρόπος, για να κάνει κανείς την καινοτομία να λειτουργήσει σε μια οικογενειακή επιχείρηση, είναι να συνειδητοποιήσει αυτό που αποκαλώ «καινοτομία μέσω της παράδοσης»4. Μια άλλη πιθανή στρατηγική είναι η υλοποίηση καινοτομίας με γνώμονα την οικογένεια5. Τι πιστεύετε ότι επιφυλάσσει το μέλλον για τις οικογενειακές επιχειρήσεις; Το μέλλον θα είναι λαμπρό για εκείνες τις οικογενειακές επιχειρήσεις που θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν τα δυνατά τους σημεία (π.χ. τον προσανατολισμό και την καθοδήγηση των διαφορετικών γενεών, το μοναδικό κοινωνικό κεφάλαιο και τους οικογενειακοκεντρικούς μη οικονομικούς στόχους) και να αξιοποιήσουν τις αδυναμίες τους (π.χ. νεποτισμό, περιορισμένες φιλοδοξίες, έλλειψη εμπιστοσύνης στους managers που δεν ανήκουν στην οικογένεια), ενώ παράλληλα θα προσαρμόζονται συνεχώς στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του εξελισσόμενου πλαισίου. Τι θα συμβουλεύατε τις οικογενειακές επιχειρήσεις σήμερα στην Ελλάδα; Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία, συμβάλλοντας σημαντικά στην απασχόληση και την καινοτομία. Ωστόσο, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν, επίσης, μοναδικές προκλήσεις, λόγω της πολύπλοκης δυναμικής μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης. Με στόχο τη διασφάλιση της Οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να κατανοήσουν και να αξιοποιήσουν το παρελθόν τους, για να ανοίξουν το δρόμο για το μέλλον, αντί να βλέπουν το παρελθόν και το μέλλον ως δύο αντίθετες έννοιες 22 #32 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2024 SPECIAL EDITION FAMILY BUSINESS interview
RkJQdWJsaXNoZXIy ODAxNzc=